मराठी म्हणी व त्यांचे अर्थ

मराठी म्हणी व त्यांचे अर्थ

1) अति तेथे माती – कोणत्याही गोष्टीचा अतिरेक वाईट असतो.

2) अति शहाणा त्याचा बैल रिकामा – अति शहाणपण नुकसानकारक ठरते.

3) असतील शिते तर जमतील भुते – आपल्याजवळ पैसे असे तोवर मित्रांची वाण नसते.

4) अंथरूण पाहून पाय पसरावे – आपल्या ऐपतीप्रमाणे खर्च ठेवावा.

5)अडला नारायण गाढवाचे पाय धरी – थोर माणसांनाही प्रसंगी मूर्खांची मनधरणी करावी लागते.

6) आयत्या बिळावर नागोबा – दुसऱ्याच्या श्रमाचा फायदा स्वतःसाठी करून घेणे.

7) आंधळा मागतो एक डोळा देव देतो दोन डोळे – अपेक्षेपेक्षा किती तरी अधिक फायदा होणे.8

8) असंगासी संग आणि प्राणाशी गाठ – दुर्जन माणसाशी संगत केल्यास प्रसंगी जीवालाही धोका निर्माण होतो.

9) आधी पोटोबा मग विठोबा – प्रथम पोटाची सोय पहावी; नंतर देवधर्म करावा. 

10) आधीच उल्हास त्यात फाल्गुन मास – एखादी गोष्ट करायला अनुत्सुक माणसाला न करायला नेमके कारण सापडते.

11) आडात नाही तर पोहऱ्यात कोठून येणार ?- स्वतःजवळ नाहीतर तो दुसऱ्यास काय देणार ?

12) अंगापेक्षा बोंगा मोठा – खऱ्या गोष्टीपेक्षा त्याचे अवडंबरच मोठे.

13) आपला हात जगन्नाथ – आपल्याला घेण्याची संधी मिळताच मुबलक घेणे.

14) इकडे आड तिकडे विहिर – दोन्ही बाजूंनी अडचणीत सापडणे

15) आंधळे दळते नि कुत्रे पिठं खाते- एकाने मेहनत करायची व दुसऱ्याने त्याचा फायदा घ्यायचा.

16) उतावळा नवरा गुडघ्याला बाशिंग – उतावळपणानेमूर्खासारखे वर्तन करणे.

17) उचलली जीभ लावली टाळ्याला – अव्चाराने वागणे .

18) उथळ पाण्याला खळखळाट फार – अंगी गुण श्रोडे असणारा बढाई मारतो.1

19) उंदराला मांजर साक्ष – वाईट कृत्य करत असताना एकमेकांना साक्ष देणे.

20) एक ना धड भाराभर चिंध्या – एकाच वेळी अनेक गोष्ठी केल्याने सर्वच गोष्टी अर्धवट राहतात.

21) एका हाताने टाळी वाजत नाही – भांडणातील दोष एकाच पक्षाकडे असतं नाही.

22) एका किंवा एकाच माळेचे मणी – सगळीच माणसे सारख्या स्वभावाची.

23) ऐकावे जनाचे करावे मनाचे – अनेकांचा सल्ला घ्यावा पण स्वतःला पटेल तेच करावे.

24) करावे तसे भरावे – वाईट कृत्य करणाऱ्यास त्याचे दुष्परिणाम भोगावे लागतात.

25) कर नाही त्याला*डर कशाला ? – निरपराधी माणूस निर्भय असतो.

26) कसायाला गाय धार्जिणी – दुष्ट व कठोर माणसांशी सर्व लोक नम्रतेने वागतात.

27) कानामागून आली आणि तिखट झाली – श्रेष्ठापेक्षा कनिष्ठ मार्णसाने वरचढ ठरणे.

28) काप गेले नि भोके रांहिली – वैभव जाऊन त्याच्या फक्त खुणा राहिल्या. 

29) काखेत कळसा आणि गावाला वळसा – हरवलेली वस्तू जवळ असताना सर्वत्र शोधत राहणे.

30) कामापुरता मामा – काम साधण्यासाठी गोड बोलणारी व्यक्ती.

31) कावळ्याच्या शापाने गाय मरत नाही – क्षुद्र माणसांच्या निंदेने. थोरांचे नुकसान होत नाही.

32) कुऱ्हाडीचा दांडा गोतास काळ – आपल्याच जातीतला फितुरीमुळे आपला घात करतो.

33) कोळसा उगाळावा तितका काळांच – वाईट गोष्ट कितीही तपासली तरीही त्यांतून वाईटच निघणार.

34) कोल्हा कांकडीला राजी – क्षुद्र माणसे क्षुल्लक गोष्टीने संतुष्ट होतात.

35) खाई त्याला खवखवे – वाईट काम करणाऱ्याच्या मनात भीती असते.

36) खाण तशी माती – आईवडीलांप्रमाणे त्यांच्या मुलांची वर्तणूक हृअसते.

37) खाईन तर तुपाशी नाहीतर उपाशी – परिस्थितीशी जुळवून न घेता स्वतःच्या हट्टी मताप्रमाणे वागणारा.

38) खायला काळ भुईला भार – निरूद्योगी मनुष्य सर्वांना भारभूत होतो.

39) खोट्याच्या कपाळी गोटा – वाईट काम करणाऱ्याचेच नुकसान होते

40) गरज सरो वैद्य मरो – गरज संपल्यावर उपकारकर्त्याला विसरणे.

41) गर्जेल तो पडेल काय ? – केवळ बडबड करणाऱ्या माणसाकडून काहीच होत नाही

42) गर्वाचे घर खाली – घमेंडखोर माणसावर नाचक्कीची वेळ येते.

43) गाढवाला गुळाची चव काय ?- मूर्खाला चांगल्या गोष्टीची किंमत कळत नाही.

44) गुरूची विद्या गुरुला फळली – एखादयाचा डाव त्याच्यारच उलटणे. 

45) गाढवापुढे वाचली गीता कालचा गोंधळ बरा होता – मूर्खाला केलेला उपदेश निष्फळ ठरतो.

46) गाड्याबरोबर नळ्याची यात्रा – मोठ्यांच्या आश्रयाने लहानांचाही फायदा होतो.

47) गाढवांचा गोंधळ, लाथांचा सुकाळ – मूर्ख लोक एकत्र आल्यास मूर्खपणाचीच कृत्यं करणार.

48) गोगल गाय अन्‌ पोटात पाय – एखाद्याचे खरे स्वरूप न दिसणे.

49) घरोघरी मातीच्या चुली – सर्वत्र सारखीच परिस्थिती.

50) घर फिरले म्हणजे घराचे वासेही फिरतात – प्रतिकूल परिस्थितीत सारेच उलट वागू लागतात.

51) घरचे झाले थोडे, व्याह्याने धाडले घोडे – स्वतःच्या कामाचा व्याप असताना दुसऱ्याने आपलेही काम लादणे.

52) चार दिवस सासूचे चार दिवसं सुनेचे – प्रत्येकाला अधिकार गाजविण्याची आयुष्यात संधी मिळतेच.

53) चोराच्या मनात चांदुणे – वाईट काम करणाऱ्याच्या मनात भीती असते.

54) चोराच्या उलट्या बोंबा – स्वतःच गुन्हा करून दुसऱ्याला दोष देणे.

55) चोर सोडून संन्याशाला सुळी देणे – खऱ्या अपराध्याला सोडून निरपराधी माणसाला शिक्षा देणे.

56) चोराच्या हातची लंगोटी – लबाड कंजूषाकडूंन थोडे मिळाले तरी भाग्याचे.

57) जळात राहून माशाशी वैर – सहवासात रहायच्या व्यक्तीशी वैर करू नये.

58) जित्याची खोड मेल्याशिवाय जात नाही – मुळचा स्वभाव आयुष्यात कधीच बदलत नाही.

59) ज्या गावच्या बोरी त्याच गावच्या बाभळी – एकमेकांची वर्मे ठाऊक असणाऱ्या माणसांशी गाठ पडणे.

60) ज्याच्या हाती ससा तो पारधी – ज्याला यश आले तो कर्तबगार.

61) ज्याचे करावे बरे तो म्हणतो आपलेच खरे – एखाद्याचे भले करायला जावेतर तोत्या गोष्टीस हेकेखोरपणे विरोध करतो.

62) ज्याची खावी पोळी त्याची वाजवावी टाळी – उपकारकर्त्याचे उपकार स्मरून. त्याची बाजू घेणे.

63) झाकली भूठ सव्वा लाखाची – व्यंग गुप्त ठेवणेच फायदेशीर असते , मौन पाळून अब्रू राखणे.

64) टाकीचघाव सोसल्याशिवाय देवपण येत नाही – कष्ट सोसल्याशिवाय मोठेपणा प्राप्त होत नाही.

65) डोळ्यात केर आणि कानात फुंकर – रोग एका जागी पण इलाज दुसरीकडे कंरणे.

66) तळे राखी तो पाणी चाखी – स्वाधीन केलेल्या गोष्टींचा तो थोडा तरी फायदा घेतोच.

67) ताकापुरते रामायण – एखाद्याकडून आपले काम होईपर्यंत त्याची खुशामत करणे.

68) तेरड्याचा रंग तीन दिवस – एखाद्या गोष्टीचे नावीन्य अल्पकाळच टिकते.

69) तेल गेले, तुप गेले, हाती धुपाटणे आले – फायद्याच्या दोन्ही गोष्टी मूर्खपणामुळे हातच्या जाऊन क्षुल्लकगोष्टयेणे.

70) थेंबे थेंबे तळे साचे – थोड्या थोड्या बचतीचा कालांतराने मोठा संचय होतो.

71) दगडापेक्षा वीट मऊ – मोठ्या संकटापेक्षा लहान संकट सुसह्य वाटते.

72) दाम करी काम – पैशाने सर्व कामे साध्य होतात.

73) दिव्याखाली अंधार – मोठ्या माणसांत देखील दोष असतात.

74) दुरून डोंगर साजरे – दुरून चांगल्या दिसणाऱ्या गोष्टींचे खरे स्वरुप जवळून समजते.

75) दुष्काळात तेरावा महिना – अगोदरच्या संकटात आणखी भर.

76) दुभत्या गाईच्या लाथा गोड – ज्याच्यापासून लाभ होतो त्यांचा त्रासही माणूस सहन करतो.

77) देश तसा वेश – परिस्थितीनुसार वागणे विल्या .

78) दे माय धरणीं ठाय- पुरे पुरेसे होणे. 

79) देव तारी त्याला कोण मारी – देवं पाठिराखा असलेल्याचे कोणीही नुकसान करू शकणार नाही.

80) दोन्ही घरचा पाहुणा उपाशी – दोन्ही गोष्टींवर अवलंबून असणाऱ्याला कोणतीच गोष्ट मिळत नाही.

81) दोघांचे भांडण तिसऱ्याचां लाभ – दोघांच्या वादात तिसऱ्या व्यक्तीचा फायदा होतो.

82) देखल्या देवा दंडक्त – एखादी व्यक्‍ती सहजगत्या भेटली म्हणून केवळ तिची विचारपूस करणे.

83) दैव देते आणि कर्म नेते – सुदैवाने,लाभलेली वस्लू नियतीने गमावून बसणे.

84) दृष्टी आड सृष्टी – आपल्यामागे जे काय चालते त्याकडे दुर्लक्ष करणे.

85) न कर्त्याचा वार शनिवार – न करायंचे काम सबबी सांगून टाळणे.

86) नव्याचे नऊ दिवस – नवीन गोष्टीचे काही दिवस कौतुक होते.

87) नकटीच्या लग्नाला सतराशे विघ्ने – दोषयुक्त कामात अनेक अडचणी येतात.

88) नाचता येईना अंगण वाकडे – उणिवा झाकण्यासाठी दुसऱ्या वस्तूला नावे ठेवणे.

89) नावडतीचे मीठ अळणी – नावडत्या व्यक्‍तीने केलेली चांगली गोष्ण्ी वाईट वाटते.

90) नाव मोठे लक्षण खोटे – भपका मोठा पण वस्तुस्थिती नेमकी उलटी.

91) नाव सोनुबाई हाती कथलाचा वाळा – नाव मोठे पण कर्तृत्व कमी प्रतीचे.

92) नाक दाबले की तोंड उघडते – अडवणूक करून काम साधणे.

93) नाकापेक्षा मोती जड – मालकापेक्षा नोकर शिरजोर, कुवतीपेक्षा अवघड कामगिरी स्वीकारणे.

94) नवी विटी नवे राज्य – सगळीच परिस्थिती नवीन असणे.

95) पदरी पडले पवित्र झाले – स्वीकारलेल्या बाबीला नावे न ठेवता समाधान मानणे.

96) पळसाला पाने तीनच – कोठेही गेले तरी मनुष्य स्वभाव सारखाच.

97) पाचामुखी परमेश्‍वर – पुष्कळ लोक बोलतात ते खरे मानावे.

98) पी हळद अनू हो गोरी – एखाद्या कृत्याचा त्वरीत लाभ मिळावा अशी अपेक्षा करणे.

99) पालथ्या घागरीवर पाणी – केलेला उपदेश वाया जाणे.

100) पुढच्यास ठेच मागचा शहाणा – दुसऱ्याच्या अनुभवातून आपण धडा घेणे.

101) पुराणातील वांगी पुराणात – उपदेशाप्रमाणे वर्तन नसणे.

102) पेरावे तसे उगवते – चांगल्या किंवा वाईट कृत्याप्रमाणे त्याचे तसे फळ मिळते.

103) प्रयत्नांती परमेश्वर – प्रयत्नांती असाध्य गोष्ट साध्य करता येते.

104) बडा घर पोकळ वासा – दिसायला श्रीमंती परंतु प्रत्यक्षात तिचा अभाव.

105) बळी तो कान पिळी – शक्तीमान मनुष्य दुसऱ्यावर अधिकार गाजवतो.

106) बाप तसा बेटा – बापाचे गुणावगुण मुलाच्या अंगी असणे.

107) बुडत्याचा पाय खोलात – अधोगती होऊ लागली की अनेक बाजूंनी होते.

108) बुडत्याला कडीचा आधार – संकटात थोडीशी मदत देखील महत्वाची वाटते.

109) बैल गेला नि झोपा केला – हानी झाल्यावर संरक्षणाची तयारी व्यर्थ.

110) भरवशाच्या म्हशीला टोणगा – ज्याच्या विषयी अपेक्षा आहेत अशा व्यक्‍तीने संपूर्ण निराशा करणे.

111) भित्या पाठी ब्रह्मराक्षस – भित्र्या माणसावरच संकटे कोसळतात.

112) भीक नको, पण कुत्रं आवरं – एखादयाने कार्यास मदत केली नाही तरी चालेल पण त्या कार्यात विघ्न न आणू नयेत अशी स्थिती.

113) भुकेला कोंडा निजेला धोंडा – अतिशय गरज असली म्हणजे काहीही चालते.

114) मनी वसे ते स्वप्नी दिसे – जसा विचार तशी स्वप्ने पडणे.

115) मांजरांच्या गळ्यात घंटा कोणी बांधावी ?- जोखमीचे काम करण्यास कोणी पुढे सरसावत नाही.

116) मनात मांडे पदरात धोंडे – केवळ दिवास्वप्न पाहून प्रत्यक्षात काही मिळत नाही.

117) मुलाचे पाय पाळण्यात दिसतात – भविष्यात कोण होणार याचा अंदाज बालपणी-बांधता येतो.

118) मऊ सापडले म्हणून कोपराने खणू नये- कोणाच्या चांगुलपणाचा गैरफायदा घेऊ नये.

119) यथा राजा तथा प्रजा – प्रमुख व्यक्‍तीच्या वर्तणुकीचा त्याच्या हाताखालच्या व्यक्‍तीवर प्रभाव पडतो.

120) रात्र थोडी सोंगे फार – कामे पुष्कळ त्यामानाने वेळ थोडा.

121) रोज मरे त्याला कोण रडे – वारंवार घडणाऱ्या गोष्टीविषयी स्वारस्य उरत नाही.

122) लहान तोंडी मोठा घास – आपली योग्यता नसताना मोठ्यांस सल्ला देणे.

123) लेकी बोले सुने लागे – एखादयाला उद्‌देशून पण दुसऱ्याला लागेल असे बोलणे.

124) वराती मागून घोडे – काम पूर्ण झाल्यावर मदतीस येणे, एखादी गेष्ट घडून गेल्यावर मदतीस येणे.

125) वड्याचे तेल वांग्यावर – एकाबद्‌दल दुसऱ्यास दोष देणे.